18.11.05

Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας

Εκεί που οι τρεις «αρχαίες» ήπειροι ενώνονται, εκεί που συναντιούνται τα πνεύματα τριών αρχαίων πολιτισμών, μετά από τέσσερεις χιλιάδες χρόνια φαραωνικού πολιτισμού, μια ελληνική δυναστεία, η Πτολεμαϊκή, αποφάσισε και δημιούργησε τον «νέο ομφαλό της γης», τον ομφαλό της γνώσης. Εκεί χτίστηκε η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της αρχαιότητας, τον 3το πχ. αιώνα, μετατρέποντας την Αλεξάνδρεια σε μητρόπολη και πρωτεύουσα του εμπορικού και πνευματικού του κόσμου. Εκεί δημιουργήθηκε και το πρώτο και φημισμένο πανεπιστήμιο στο οποίο σπούδασαν οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι και επιστήμονες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ονόματα όπως ο Ευκλείδης, ο Ερατοσθένης και ο Αρχιμήδης ξεκίνησαν από την Αλεξάνδρεια για να εξαπλώσουν το μεγαλείο της γνώσης στον κόσμο.
Η πρωτοβουλία για την ίδρυση μιας οικουμενικής βιβλιοθήκης οφείλεται στον Μέγ’ Αλέξανδρο, αλλά πρωτίστως στον Αριστοτέλη ο οποίος του ενέπνευσε την ιδέα της συλλογής όλης της γραπτής και προφορικής παράδοσης σε μια οικουμενική βιβλιοθήκη. Το όραμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου ξεκίνησε να πραγματοποιείται από τον Πτολεμαίο τον Α’, στην Αλεξάνδρεια, όπου και ιδρύθηκε το μουσείο και η αλεξανδρινή βιβλιοθήκη. Έτσι άρχισε η συγκέντρωση του επιστημονικού και πολιτιστικού πλούτου, ο οποίος ήταν διασκορπισμένος σε πολλές μικρές συλλογές και βιβλιοθήκες. Η έναρξη της δημιουργίας της οικουμενικής βιβλιοθήκης έγινε όταν ο Δημήτριος ο Φαληρέας, μαθητής του Αριστοτέλη και σύμβουλος του Πτολεμαίου του Α’, εισηγήθηκε στον φαραώ την ίδρυση ενός μεγάλου ερευνητικού κέντρου με μια παγκόσμια βιβλιοθήκη, όπως ακριβώς την ονειρεύτηκε ο μεγάλος στρατηλάτης. Με τον τρόπο αυτό, ουσιαστικά εκπληρωνόταν το όνειρο και η φιλοσοφία του ίδιου του Αριστοτέλη.

Σύντομα έγινε φανερό ότι η πρόθεση των Πτολεμαίων δεν ήταν απλώς η καταγραφή και διατήρηση όλης της επιστημονικής και καλλιτεχνικής γνώσεως αλλά και η μεταβολή της ελληνικής γλώσσας σε παγκόσμια, καθώς οι σχέσεις και το εμπόριο των Ελλήνων με τους αυτόχθονες λαούς προϋπέθετε την γλωσσική επικοινωνία. Για το σκοπό αυτό αποφασίσθηκε και η ίδρυση μεγάλων πολιτιστικών κέντρων γύρω από την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και η μετάφραση των μεγάλων ιστορικών έργων των λαών της ανατολής στην ελληνική γλώσσα. Έτσι, η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας περιείχε τρεις μεγάλες ενότητες βιβλίων: (i) ελληνική κλασική σκέψη και φιλοσοφικά έργα γύρω από αυτή, (ii) επιστολές, σημειωματάρια και ημερολόγια και (iii) ξένη λογοτεχνία σε πρωτότυπο κείμενο και μετάφραση στα ελληνικά.

Κατά τον Αριστέα, την εποχή του Πτολεμαίου του Β’ (283-247πΧ.) η Βιβλιοθήκη περιείχε 200.000 κυλίνδρους. Στα «Προλεγόμενα εις τον Αριστοφάνην» αναφέρεται ότι η Ανακτορική Βιβλιοθήκη περιείχε 400.000 συμμιγείς και 90.000 αμιγείς κυλίνδρους, ενώ ο Αμμιανός υποστήριζε ότι ο πλούτος της βιβλιοθήκης ανερχόταν σε 700.000 κυλίνδρους. Το μόνο σίγουρο είναι ότι την εποχή εκείνη, η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας συγκέντρωνε εκατοντάδες χιλιάδες κυλίνδρους γνώσεως και μάλιστα, αξιολογώντας διάφορες πηγές, ίσως οι 700.000 κύλινδροι να αποτελούν υποεκτίμηση του πραγματικού επιστημονικού έργου της Βιβλιοθήκης!

Οι φαραώ επιστράτευσαν κάθε δυνατό μέσο για να αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα βιβλία για την βιβλιοθήκη τους. Έτσι δανείζονταν έργα από τους ηγεμόνες και τις βιβλιοθήκες ανά τον τότε γνωστό κόσμο, τα αντέγραφαν και τα προσέθεταν στην συλλογή τους, επιστρέφοντας πολλές φορές το αντίγραφο και κρατώντας το πρωτότυπο! Έτσι, περί το 235 πΧ. κατέστη αναγκαίο να χτισθεί μια νέα θυγατρική βιβλιοθήκη για να στεγάσει τα συλλεγόμενα έγγραφα.

Η βιβλιοθήκη αυτή αποτέλεσε τον φάρο των γνώσεων της αρχαίας ανθρωπότητας και επί 6 αιώνες συνετέλεσε στην άνθιση των επιστημών. Οι περισσότεροι Έλληνες μαθηματικοί και φιλόσοφοι πέρασαν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους και συνέγραψαν μεγάλο μέρος του έργου τους στην Αλεξάνδρεια. Οι θεωρίες και διδασκαλίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, συνδιαζόμενες με το κριτικό αλεξανδρινό πνεύμα και την εμπειρική έρευνα ώθησαν τον Ευκλείδη, τον Αρχιμήδη, τον Ήρωνα, τον Ερατοσθένη, τον Στράβωνα καθώς και πολλούς άλλους Έλληνες επιστήμονες στην ανάπτυξη του επιστημονικού τους έργου. Οι θεωρίες της Ευκλείδειας γεωμετρίας, η θεωρία της άνωσης και του κοχλία, οι θεωρίες της Στερεομετρίας καθώς και η άποψη του ηλιοκεντρικού συστήματος θεμελιώθηκαν εκεί, στην ελληνική πλέον Αλεξάνδρεια του 2ρου αιώνα πΧ. Ακόμα και η διάμετρος της γης υπολογίσθηκε με ακρίβεια 1500 χρόνια νωρίτερα από τον Κοπέρνικο και τον Γαλιλαίο.

Η Βιβλιοθήκη αυτή αποτέλεσε την μόνη οικουμενική βιβλιοθήκη που επιχειρήθηκε να συγκροτηθεί, μέχρι και σήμερα. Η αλματώδης ανάπτυξη των επιστημών εκείνης της περιόδου οφείλεται στην συνεργασία και την συγκέντρωση των επιστημόνων και των γνώσεων σε έναν οργανισμό αμιγώς επιστημονικό, ο οποίος περιείχε όλες της γνώσεις της ανθρωπότητας. Δύο χιλιετίες πριν, ο Αριστοτέλης είχε θεμελιώσει την ανάγκη για σφαιρική συσσώρευση γνώσης και μυαλών σε ένα σημείο, το οποίο θα αποτελούσε μοχλό ανάπτυξης της επιστήμης.

Απαρχή της καταστροφής αποτέλεσε η μεγάλη πυρκαγιά, που προκλήθηκε από την ναυμαχία του Ρωμαϊκού στόλου του Ιουλίου Καίσαρα, με τον Αιγυπτιακό, το 48 πΧ. Στην ναυμαχία αυτή αναδείχθηκε νικητής ο Ρωμαϊκός στόλος, αλλά ηττημένος αναδείχθηκε όλος ο πολιτισμένος κόσμος με την εξαφάνιση της βιβλιοθήκης και της συσσωρεμένης γνώσης του τότε γνωστού κόσμου. Τα απομεινάρια της άλλοτε περήφανης βιβλιοθήκης αποτέλεσαν και πάλι στόχο παγκόσμιων ηγεμόνων όπως ο Αυρηλιανός, ο Θεοδόσιος ο Α’ και ο Ομάρ ο Α’. Η περίοδος άνθισης της γνώσης είχε τελειώσει και η περίοδος χειραγώγησης των λαών είχε ξεκινήσει. Η βιβλιοθήκη δεν αποτελούσε πια εργαλείο επίτευξης του στόχου των ηγεμόνων. Έτσι οδηγήθηκε στην σταδιακή εγκατάλειψη και σύλησή της. Τα θεμέλιά της ακόμα δεν έχουν βρεθεί.

Ακολούθησε ο σκοταδισμός. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι χρειάστηκαν 1500 χρόνια για να ξαναγίνουν αντικείμενο μελέτης θέματα που άπτονταν του σύμπαντος. Χρειάστηκαν 1500 χρόνια για να ξαναρχίσει δειλά δειλά η ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Ένα είναι βέβαιο. Η δύση του τελευταίου ελληνικού πολιτισμού των Πτολεμαίων έφερε και την δύση της ανάπτυξης των επιστημών.
Ας διδαχτούμε ορισμένα πράγματα από την ιστορία λοιπόν.

Ίσως τελικά η φράση «πας μη Έλλην βάρβαρος» είχε κάποιους λόγους ύπαρξης…

2 σχόλια:

  1. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ήταν ένα ερευνητικό κέντρο τόσο σε φυσικές επιστήμες όσο και σε θεολογία κα φιλοσοφία. Στο χώρο εκείνο είχαμε μία πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση της Ελληνικής φιλοσοφίας με τις φιλοσοφικές απόψεις των Εβραίων. Είναι μεγάλη απώλεια γιά το ανθρώπινο γένος η εξαφάνιση αυτής της Βιβλιοθήκης. Κρίμα !!!!!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Aν και η ονομασία έχει ιστορικώς επικρατήσει, δεν είναι σωστή. Το άρθρο αναφέρεται στο Μουσείο. Ενώ υπήρχαν άλλες δύο, τουλάχιστον βιβλιοθήκες στην Αλεξάνδρεια.
    Εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του Μουσείου Υπήρξε ο Δημήτριος ο Φαληρεύς, όπως επισημαίνεται εδώ, αλλά συχνά αποσιωπάται χάριν των άλλων, επιφνεστέρων διευθυντών του.
    Όμως , όχι και Φαραώ ο Πτολεμαίος! Εντάξει, είχε τον τίτλο. Αλλά, ειδικά αυτός, μόνο ως Φαραώ δεν συμπεριφέρονταν.
    Μεταξύ των άλλων, υπήρξε και ο υπέυθυνος για την λέξη και την έννοια Εφημερίδα. Αφού ήταν ο εμπνευστής και εκδότης των "Εφημερίδων". Ημερήσια χρονικά της εποχής. Κάτι σαν την σημερινή Εφημερίδα της κυβερνήσεως.

    Όσο για την φράση "Πας μη Έλλην βάρβαρος" έχει εντελλώς άλλη σημμασία από αυτήν που καταλαβαίνουμε σήμερα. Βάρβαρος, ονομάζονταν ο μη Έλλην. Ο ομιλών ακαταλαβίστικα [ξένη γλώσσα].
    Η λέξη βάρβαρος, απόχτησε την ένοια του απολίτιστου μέσα από την γραμματεία των αυτοκρατορικών χρόνων, που θέλοντας να κολακέψει τους Ταγούς της Ρώμης, τους συμπεριέλαβε στον, πρότυπο γι αυτούς, κλασικο ελληνικό πολιτισμό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή