Βιολογικά τρόφιμα: η μεγάλη οικονομική και οικολογική απάτη

Υπάρχει μια αρχή: η δράση φέρνει αντίδραση. Αυτή η αρχή δεν καταπατήθηκε ποτέ, ούτε πρόκειται να καταπατηθεί. Η φύση πάντα θα αντιδρά, όσο και αν πιστεύουμε, ή μας πείσουν, πως είμαστε «μικροί θεοί» και μπορούμε να την νικήσουμε ή να την ξεγελάσουμε.

Αρχικά ο άνθρωπος καλλιέργησε φυτά. Σιγά-σιγά, λόγω των ομογενών καλλιεργειών και της εντατικοποίησης, άρχισαν να πληθαίνουν «οι εχθροί της καλλιέργειας». Οι σημαντικότεροι αυτοί εχθροί είναι τα έντομα, οι νηματώδεις, τα πτηνά και τα θηλαστικά. Οι ασθένειες περιλαμβάνουν τις ιώσεις, τα βακτήρια και τους μύκητες. Τα ζιζάνια επίσης ανταγωνίζονται τα φυτά για το φως, το νερό και τα ανόργανα θρεπτικά συστατικά. Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα τη μείωση της σοδειάς και τη μείωση της ποιότητας παραγωγής εάν δεν ελεγχθούν σωστά. Έτσι ο άνθρωπος ανακάλυψε τα φυτοφάρμακα με στόχο την παραμονή στις εντατικές μονοκαλλιέργειες. Η φύση αντέδρασε. Οι «εχθροί» έγιναν πιο ανθεκτικοί, πιο επιθετικοί. Σήμερα ανακαλύψαμε πως τα φυτοφάρμακα μας βλάπτουν. Εμφανίστηκαν λοιπόν ξαφνικά οι «βιολογικές» καλλιέργειες. Μόδα της εποχής, μέθοδος αύξησης της τιμής.

Σήμερα προβάλλονται δύο τρόποι «βιολογικής» καλλιέργειας. Ο πρώτος είναι η μετάλλαξη. Άμεσες επεμβάσεις δημιουργίας ανθεκτικών στελεχών. Άμεσες επεμβάσεις στον ξενιστή (γενετικές βελτιώσεις), άμεσες επεμβάσεις στο παράσιτο μέσω της αύξησης των φυσικών εχθρών του, χρήση ειδικών ουσιών (όπως οι φερομόνες) που ελέγχουν τα ενδεχομένως επιβλαβή έντομα. Άλλωστε το παράδειγμα είναι παλιό. Το καλαμπόκι που τρώμε σήμερα μετάλλαξη είναι. Απλά είναι μια φυσική μετάλλαξη που κάποτε, πριν από πολλούς αιώνες, οι άνθρωποι έκαναν με εντελώς φυσικό τρόπο, παντρεύοντας ποικιλίες από τα ανθεκτικότερα στελέχη. Τότε όμως ήταν φυσικός ο τρόπος. Το αποτέλεσμα «προϋπήρχε γραμμένο» στην φύση, απλά τότε «έπαιξαν» με τις πιθανότητες εμφάνισής του. Σήμερα είναι εργαστηριακός, παίζουν με το DNA. Οι μεταλλάξεις αυτές δεν μπορούν να ελεγχθούν γρήγορα και εύκολα όσο αφορά στις πιθανές επιπτώσεις στην τροφική αλυσίδα. Και ακόμα παραπέρα, ο κάθε «εργαστηριακός» έλεγχος δεν μπορεί να προβλέψει κάθε πιθανό αποτέλεσμα που μπορεί να ανακύψει σε ένα τόσο πολύπαραγοντικό σύστημα όπως το συνολικό οικοσύστημα, κατά την εφαρμογή και διάδοση των μεταλλάξεων σε αυτό. Μόλις φύγει από το ελεγχόμενο περιβάλλον κανείς δεν ξέρει που μπορεί να οδηγήσει αλυσιδωτά. Κανείς δεν ξέρει πόσο θα έχουμε μετανιώσει σε 100, ακόμα και σε 50 ίσως χρόνια. Και το πρόβλημα δεν σταματά εδώ. Η μετάλλαξη είναι δράση. Η φύση θα αντιδράσει. Είναι δεδομένο. Είναι απαράβατη αρχή. Και οι «εχθροί» θα γίνουν πιο ανθεκτικοί, θα συμπεριλάβουν και την μετάλλαξη στους μηχανισμούς τους. Και τότε τα πράγματα θα είναι χειρότερα. Άλλωστε μια αρχή λέει πως οι μεταλλάξεις δεν πρέπει να ξεφεύγουν από το εργαστήριο. Εμείς πως τις απελευθερώνουμε και τις επιβάλλουμε σε μακροκλίμακα;

Ο δεύτερος είναι αυτός που ακούμε περισσότερο. Απλά «υποτίθεται» πως οι γεωργοί συμβιβάζονται σε μια καλλιέργεια δίχως φυτοφάρμακα. «Υποτίθεται» πως έχουν μικρότερη παραγωγή, λόγω της μη-χρήσης χημικών αλλά και βιολογικών παραγόντων, τα φυτά τους πεθαίνουν πιο εύκολα, έχουν απώλειες παραγωγής, εξ’ ου και οι αυξημένες τιμές. Πρόκειται δηλαδή για «φυσική καλλιέργεια», βαφτισμένη ως βιολογική. Είναι όμως έτσι; Αν λάβουμε υπ’ όψη μας πως πλέον οι «ανταγωνιστές» είναι ανθεκτικοί και επιθετικοί, πως κάθε χρονιά απαιτούνταν αύξηση των χημικών για να μπορέσουν να διατηρήσουν την παραγωγή, θα αντιληφθούμε πως είναι εντελώς παράλογο και αδύνατο σήμερα να μπορούμε να καλλιεργήσουμε χωρίς χημικά, ή χωρίς βιολογικές παρεμβάσεις, τουλάχιστον στους ξενιστές και όχι μόνο σε αυτούς. Στο σημείο που βρισκόμαστε δεν θα είχαμε (όπως υποστηρίζεται) μια απλή απώλεια της τάξης του 10%, που καλείται να καλύψει η αύξηση της τιμής. Θα είχαμε απώλειες της τάξης του 80 με 90%, θα είχαμε πείνα. Είναι αδύνατη σε μακροσκοπική κλίμακα η ύπαρξη της «βιολογικής» καλλιέργειας αυτού του 2ρου τύπου. Είναι απλά ένα μεγάλο ψέμα.

Πως γίνεται αυτό; Αφού καλλιεργούν σύμφωνα με κάποιο ΙSO, ελέγχονται με βάση αυτό και έτσι λαμβάνουν την σφραγίδα της βιολογικής καλλιέργειας. Έτοιμη η απάντηση των στηρικτών. Και φυσικά λογική για όσους δεν έχουν κατανοήσει πως το ISO έχει δημιουργηθεί, εξ ορισμού και στόχων του, όχι για να εξασφαλίζει τον καταναλωτή αλλά τον παραγωγό. Η σφραγίδα ΙSO σημαίνει πως κατά τον δειγματοληπτικό έλεγχο που έγινε, η καλλιέργεια βρέθηκε να πληροί τις προϋποθέσεις. Αυτό φυσικά δεν εγγυάται τίποτε για το σύνολο του χώρου και του χρόνου της καλλιέργειας και παραγωγής. Ειδικά όταν οι έλεγχοι είναι αναμενόμενοι σε δεδομένες χρονικές περιόδους (μόνο τότε έχουν και νόημα). Ούτε φυσικά εγγυάται την μη-χρήση γεννετικών τροποποιήσεων στους ξενιστές, την μη-χρήση ουσιών κοκ. Συνήθης τακτική; Κανονική καλλιέργεια με φυτοφάρμακα, η χρήση των οποίων σταματά το δεδομένο μήνα που θα περάσει ο έλεγχος. Άσε που αν κατά τύχη βρεθούν ίχνη φυτοφαρμάκων, «αυτά ήρθαν από το χωράφι του διπλανού». Μιλάμε για φύση, αν εμείς θέλουμε να τραβάμε γραμμές για όρια, η φύση απλά αδιαφορεί και μεταφέρει ότι θέλει από την μια πλευρά στην άλλη. Οπότε κανείς δεν μπορεί να ακυρώσει αυτή την δικαιολογία. Έτσι λοιπόν υπάρχει για την δεδομένη χρονική περίοδο η απώλεια της τάξης του 10%, η σφραγίδα λαμβάνεται και στην συνέχεια τα φυτοφάρμακα επιστρέφουν για να σώσουν το υπόλοιπο της καλλιέργειας που θα έρθει στο πιάτο μας βαφτισμένη ως βιολογική, αλλά δίχως καμία διαφορά από τις κλασικές συμβατικές. Γιατί; Γιατί πολύ απλά στις μέρες μας είναι αδύνατη η καλλιέργεια σε μακροκλίμακα, χωρίς φυτοφάρμακα. Στον κήπο του καθενός με 10 ντοματούλες, 5 λαχανάκια (πολυκαλλιέργεια) και καλύτερο έλεγχο είναι εφικτή, αλλά αν πιστεύουμε πως το αγορασμένο τρόφιμο μπορεί να είναι καλλιεργημένο χωρίς βιολογικές επεμβάσεις ή χωρίς φυτοφάρμακα, πλανόμαστε πλάνη οικτρά. Δεν διαθέτουμε πλέον δυστυχώς αυτή την δυνατότητα. Και το κύκλωμα προώθησης αυξάνει τις τιμές κοροϊδεύοντας μας.

Αντί όλων αυτών φυσικά θα μπορούσαμε να βασιστούμε σε σωστές καλλιεργητικές μεθόδους όπως: πολυκαλλιέργεια, επιλογή ποικιλίας, αμειψισπορές, καλλιέργεια του εδάφους, κλάδεμα κ.λπ. Παραδείγματος χάριν δεν είναι ποτέ ορθή η πρακτική μια καλλιέργεια πατάτας να ακολουθείται από μια άλλη καλλιέργεια πατάτας, που θα έχει σαν αποτέλεσμα τη μεταφορά ή τη διάδοση των παρασίτων, όπως η σήψη, η μαύρη ψώρα, οι νηματώδείς ή οι αγρότες (κάμπιες). Και όμως, αυτή η λανθασμένη πρακτική ακολουθείται κατά κόρον. Ταυτόχρονα, οι μονοκαλλιέργειες που εφαρμόζονται σήμερα, χάριν εντατικοποίησης και ταχύτητας, είναι κατά κανόνα ευάλωτες στις ασθένειες. Οι εκτεθειμένοι αγροί και οι υψηλές συγκεντρώσεις ενός καλλιεργούμενου είδους ανοίγουν το δρόμο για τις μολύνσεις από εχθρούς παρέχοντας τους συγκεντρωμένες πηγές και ομοιόμορφες φυσικές συνθήκες που ενθαρρύνουν τις παρασιτικές προσβολές. Η αφθονία και η αποτελεσματικότητα των αρπακτικών μειώνονται διότι αυτά τα απλοποιημένα περιβάλλοντα παρέχουν ανεπαρκείς εναλλακτικές πηγές τροφής, καταλυμάτων, τόπων αναπαραγωγής και άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων. Σαν αποτέλεσμα, οι πληθυσμοί ειδικευμένων εχθρών αποκτούν οικονομικά ασύμφορα επίπεδα. Απαραίτητη λοιπόν στρατηγική για τη μείωση των απωλειών από τις φυτικές ασθένειες και τους νηματώδεις κρίνεται η αύξηση των ειδών ή/και της γενετικής ποικιλομορφίας των καλλιεργειών. Η συνκαλλιέργεια φυτών, μη ξενιστών, στις πολυκαλλιέργειες μπορεί να μειώσει σημαντικά το ρυθμό εξάπλωσης των ιώσεων στον αγρό.

Υπάρχουν λοιπόν λύσεις που επιτρέπουν την ανάπτυξη και προστασία καλλιεργειών με φυσικές μεθόδους. Οι λύσεις αυτές όμως προϋποθέτουν άρση της εντατικοποίησης και κυρίως της μαζικότητας της παραγωγής. Τίποτε από αυτά δεν συνεπάγεται αύξηση τιμής. Αντίθετα, οι λύσεις αυτές αντιτίθενται στην δημιουργία μονοπωλιακών πρακτικών και επιβάλλουν στο σύστημα επεξεργαστών και μεταπρατών να προμηθεύονται ταυτόχρονα, πολλά, από πολλούς, δυσκολεύοντας έτσι τα «παιγνίδια ελέγχου» και τους εκβιασμούς. Οι λύσεις αυτές είναι επιβεβλημένες, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. Όλα όμως εξαρτώνται από τους στόχους μας: Ποιότητα ζωής ή οικονομική μεγιστοποίηση; Η δεύτερη φυσικά αναφέρεται πάντα σε όσους συμμετέχουν στην αλυσίδα παροχής, όχι στο σύνολο, ούτε στους παραγωγούς, ως νοοτροπία όμως αφορά όλους μας και ξεκινά απ’ όλους μας. Τα δύο αυτά όχι απλά δεν συμβαδίζουν αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έρχονται σε αντίθεση. Πάντως ενώ τα βιολογικά τρόφιμα αποτελούν μια πολύ μεγάλη οικονομική και οικολογική απάτη εις βάρος των καταναλωτών και της φύσης, η πολυκαλλιέργεια σε συνδυασμό με ορθές πρακτικές καλλιέργειας και λελογισμένη χρήση φυτοφαρμάκων μπορεί να βελτιώσει πολύ και την ποιότητα του περιβάλλοντός μας αλλά και την ποιότητα της τροφής μας.

Καλό λοιπόν θα ήταν να αντιδράσει ο καταναλωτής, πριν αντιδράσει η φύση. Την επόμενη φορά πάντως που θα φας κάποιο βιολογικό λαχανικό, σκέψου τι μπορεί να τρως. Αυτό που σου λένε πάντως πως τρως, δεν υφίσταται.